គេមិនអាចកំណត់ថា របាំព្រះរាជទ្រព្យកកើតឡើងតាំងពីសតវត្សណាឱ្យប្រាកដឡើយ ប៉ុន្តែបើតាមការសិក្សាស្រាវជ្រាវពីសិលាចារិក និងរូបចម្លាក់បានឱ្យដឹងថា របាំព្រះរាជទ្រព្យកកើតឡើងតាំងពីរាប់ពាន់ឆ្នាំមុនមកម្ល៉េះ។
បើតាមបណ្ឌិតទស្សនវិជ្ជា វិទ្យាសាស្ត្រសិល្បៈ អ្នកស្រី កែវ ណារុំ បានមានប្រសាសន៍ថា គេបានរកឃើញភស្តុតាងរូបចម្លាក់ស្រីរបាំ និងហនុមានធ្វើពីដីដុតផលិតនៅសតវត្សទី២ ជាលទ្ធផលនៃការសន្និដ្ឋានបានឱ្យដឹងថា របាំព្រះរាជទ្រព្យចាប់ពន្លកតាំងពីសតវត្សទី១ ក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទ កៅឌិញ្ញ មកម្ល៉េះ ក្នុងនាមជារបាំរាំថ្វាយអាទិទេព។ ម្យ៉ាងទៀត បើតាមសិលាចារិកនៅសតវត្សទី៦ ក៏បានចាររួចហើយដែរ ស្ដីអំពីរបាំដែលគេរាំថ្វាយអាទិទេព។
អ្នកស្រីបន្តថា ពីដើមរបាំនេះមានតែនៅក្នុងព្រះរាជវាំងតែប៉ុណ្ណោះ ហើយបុត្ររបស់ព្រះមហាក្សត្រ និងកូននាម៉ឺនមន្ត្រីធំៗ សុទ្ធតែបានរៀនរបាំនេះ ដោយតរហូតមកដល់រជ្ជកាលព្រះបាទនរោត្តម។ លោកស្រីថា កាលនៅសម័យមុន របាំព្រះរាជទ្រព្យត្រូវបានគេឱ្យតម្លៃយ៉ាងខ្ពង់ខ្ពស់ គេលើកតម្កើងរបាំនេះ សម្រាប់តែរាំថ្វាយព្រះអាទិទេព និងព្រះមហាក្សត្រ ហើយអ្នករាំរបាំទាំងអស់ក៏ត្រូវបានឱ្យតម្លៃខ្ពស់ដែរ។
“អ្នករាំរបាំព្រះរាជទ្រព្យសម័យមុនៗ គេចាត់ទុកថាជាកូនអាទិទេព ដូច្នេះមានតែបុត្រស្ដេច និងកូនមន្ត្រីធំៗទេ ទើបគេឱ្យរៀនរាំរបាំនេះ អីចឹងបានឃើញបុត្រស្ដេចទន់ភ្លន់ណាស់ សុភាពរាបសារណាស់ ព្រោះគេបានទទួលការអប់រំយ៉ាងល្អ ឱ្យស័ក្តិសមជាកូនអាទិទេព នេះបើតាមការសិក្សាស្រាវជ្រាវជាច្រើន”។ បណ្ឌិតទស្សនវិជ្ជា វិទ្យាសាស្ត្រសិល្បៈ អ្នកស្រី កែវ ណារុំ បានបញ្ជាក់។
រដ្ឋលេខាធិការក្រសួងវប្បធម៌ និងវិចិត្រសិល្បៈ លោកជំទាវ ម៉ិញ កុសនី បានឱ្យដឹងថាកាលពីសម័យមុន ព្រះមហាក្សត្រជាអ្នកគ្រប់គ្រង និងបើកប្រាក់ខែឱ្យក្រុមរបាំ ព្រមទាំងទ្រព្យសម្បត្តិទាំងអស់ក្នុងរង់ក្រុមរបាំនេះជាសម្បត្តិស្ដេច ដូច្នេះទើបបានជាក្រុមរបាំដាក់ឈ្មោះថា របាំព្រះរាជទ្រព្យ។ រាល់សម្លៀកបំពាក់ត្រូវបានរចនាយ៉ាងល្អប្រណិត។ ចំពោះគ្រឿងអលង្ការវិញ ដូចជាកងដៃ កងជើង ខ្សែក ក្រវិល និងគ្រឿងអលង្ការគ្រប់បែបយ៉ាង គឺជាមាសសុទ្ធ និងដាំពេជ្រទាំងអស់។
ភាពអស្ចារ្យខ្លះៗរបស់របាំព្រះរាជទ្រព្យសម័យមុនៗ៖
– រាំថ្វាយអាទិទេព ក្នុងពិធីបួងសួងសុំទឹកភ្លៀង ពិធីបួងសួងផ្សេងៗ រាំថ្វាយព្រះមហាក្សត្រ និងរាំក្នុងពិធីធំៗជាលក្ខណៈជាតិមួយចំនួនតែប៉ុណ្ណោះ។
– ទ្រព្យសម្បត្តិទាំងអស់ដែលបម្រើក្នុងរបាំនេះ រាប់តាំងពីសម្លៀកបំពាក់ ដល់គ្រឿងអលង្ការ សុទ្ធសឹងជារបស់ស្ដេច។
– គ្រឿងអលង្ការដែលគ្រោងរាំក្នុងរបាំនេះ សុទ្ធសឹងជាមាស និងពេជ្រទាំងអស់។
– ក្រុមរបាំទាំងអស់ស្ដេចជាអ្នកបើកប្រាក់ខែឱ្យ។
– អ្នករាំរបាំព្រះរាជទ្រព្យទាំងអស់ គេចាត់ទុកជាកូនរបស់អាទិទេព ដូច្នេះរបាំនេះទុកសម្រាប់តែបុត្រស្ដេច និងកូនមន្ត្រីធំៗ ក្នុងព្រះរាជវាំងរៀនតែប៉ុណ្ណោះ។
– អ្នករបាំទាំងអស់ទទួលការអប់រំយ៉ាងល្អបំផុត ដើម្បីឱ្យស័ក្តិសមជាបុត្រអាទិទេព។
– ហេតុផលទាំងនេះហើយដែលធ្វើឱ្យអ្នករាំរបាំព្រះរាជទ្រព្យកាលក្នុងសម័យមុនៗ ត្រូវបានគេលើកតម្កើងយ៉ាងខ្ពស់។
ឈ្មោះ”របាំព្រះរាជទ្រព្យ”ក្នុងសម័យមុនត្រូវបានប្ដូរមកឈ្មោះថា “របាំក្បាច់បុរាណ” ឬ “របាំបុរាណ”វិញ ព្រោះក្រុមរបាំនេះមិនបានគ្រប់គ្រងដោយព្រះមហាក្សត្រទៀតទេ។ ចំពោះសម្លៀកបំពាក់ និងក្បាច់រាំវិញក៏មានការប្រែប្រួលខ្លះៗដែរ ដោយផ្លាស់ប្ដូរតាមសម័យកាល៕
